این جانب دکتر محمد تقی صفری در سال‌های فعالیتم به‌عنوان فوق تخصص گوارش، یکی از پرسش‌هایی که همیشه و هر روز از من پرسیده می‌شود این است:
«دکتر… من هلیکوباکتر دارم. یعنی خطرناکه؟ از کجا اومده؟ درمان می‌شه؟»
در این مطلب سعی میکنم به ساده‌ترین و دقیق‌ترین شکل، تمام آنچه لازم است درباره هلیکوباکتر پیلوری بدانید، برایتان توضیح بدهم؛ بر اساس تجربه بالینی، بیمارانی که دیده‌ام و جدیدترین مطالعات علمی.
فهرست مطالب
هلیکوباکتر پیلوری دقیقاً چیست و چرا اهمیت دارد؟
اگر بخواهم خیلی ساده بگویم، هلیکوباکتر یک باکتری لجوج و مقاوم است که داخل لایه مخاطی معده زندگی می‌کند؛ لایه‌ای که معمولاً باید اسید قوی معده را از سلول‌ها دور نگه دارد.
وقتی این باکتری آنجا جا خوش می‌کند، کم‌کم التهاب می‌سازد و ممکن است مشکلات زیادی درست کند.
شاید بد نباشد بدانید:
در بسیاری از بیماران، وقتی برای اولین‌بار اندوسکوپی میکنم، می‌بینم سال‌ها این میکروب در معده‌شان بوده بدون اینکه خودشان خبر داشته باشند.
این میکروب چطور منتقل می‌شود؟
بر اساس تجربه بالینی من، انتقال داخل خانواده شایع‌ترین حالت است.
مسیرهای اصلی انتقال:
دهانی–دهانی
همان استفاده مشترک از قاشق، لیوان یا حتی انتقال در کودکی. این یکی واقعاً شایع است.
دهانی–مدفوعی
در شرایطی که شست‌وشوی دست رعایت نشود یا غذا و آب آلوده باشد.
آب و غذای ناسالم
در برخی مناطق کشور ما، این مسیر هنوز یکی از دلایل مهم ابتلاست.
به همین دلیل وقتی یکی از اعضای خانواده هلیکوباکتر دارد، معمولاً بقیه را هم بررسی میکنم.
بیشتر بخوانید: سرطان مری چیست؟ علائم و نحوه پیشگیری
چه علائمی دارد و کِی باید نگران شد؟
هلیکوباکتر گاهی آن‌قدر بی‌سروصدا کار خودش را می‌کند که بیمار سال‌ها متوجه نمی‌شود.
اما مشخصه‌هایی وجود دارد که بارها در بیمارانم دیده‌ام:
- درد یا سوزش معده، مخصوصاً صبح‌ها
- احساس پری با مقدار کمی غذا
- آروغ و نفخ زیاد
- تهوع گهگاهی
- طعم بد دهان
- کم‌خونی بدون دلیل قابل‌توجیه
- مدفوع تیره (نشانه احتمالی خونریزی)
اگر این نشانه‌ها طولانی شوند، دیگر موضوع ساده‌ای نیست و باید بررسی شوید.
هلیکوباکتر چه آسیبی به معده می‌زند؟ (توضیح کاملاً بالینی)
وقتی نمونه‌برداری معده را از بیمار دریافت میکنم، معمولاً الگوی آسیب به این صورت است:
التهاب مزمن
اولین چیزی که آسیب می‌زند، التهاب طولانی‌مدت است.
تخریب تدریجی سد محافظ
مخاط معده مثل سپر عمل می‌کند. هلیکوباکتر این سپر را سوراخ‌سوراخ می‌کند.
ایجاد زخم
بارها بیمارانی را دیده‌ام که به خاطر همین باکتری حتی دچار خونریزی شده‌اند.
ایجاد تغییرات پیش‌سرطانی
این بخش مهم است:
در بیمارانی که سال‌ها هلیکوباکتر داشته‌اند، گاهی در پاتولوژی آتروفی یا متاپلازی روده‌ای می‌بینیم.
این‌ها همان تغییراتی هستند که در مسیر سرطان معده قرار می‌گیرند.
هلیکوباکتر چه مشکلاتی درست می‌کند؟
بر اساس تجربه واقعی من در ویزیت روزمره:
- گاستریت مزمن (شایع‌ترین)
- زخم معده و دوازدهه
- خونریزی گوارشی
- کم‌خونی مقاوم
- سوءهاضمه مزمن
- تغییرات سلولی پیش‌سرطانی
- و در موارد طولانی‌مدت، افزایش احتمال سرطان معده
این‌ها دلایلی هستند که ما پزشکان اصرار داریم هلیکوباکتر را جدی بگیرید.
آیا هلیکوباکتر باعث سرطان معده می‌شود؟
بله — و این نه نظر من، بلکه نتیجه مطالعات جهانی و تجربه بالینی ماست.
هلیکوباکتر توسط WHO به عنوان عامل سرطان‌زای درجه ۱ شناخته شده.
در واقع اگر بخواهم آن را مرحله‌به‌مرحله بگویم:
التهاب مزمن → آتروفی → متاپلازی → دیسپلازی → سرطان معده
اما خبر خوب:
اگر عفونت را به‌موقع درمان کنیم، اکثر موارد قبل از رسیدن به مراحل خطرناک متوقف می‌شوند.
چرا تشخیص زودهنگام مهم است؟
در این سال‌ها بارها دیده‌ام بیماری که با یک تست ساده UBT و سه هفته درمان، کاملاً خوب شده؛ اما در مقابل، بیمارانی داشته‌ام که به دلیل تأخیر، دچار زخم یا تغییرات سلولی شده‌اند.
تشخیص زودهنگام یعنی:
- جلوگیری از زخم و خونریزی
- جلوگیری از آتروفی و متاپلازی
- آرام شدن معده
- کاهش احتمال سرطان
- جلوگیری از انتقال به خانواده
بیشتر بخوانید: بوتاکس معده در کرج + مزایا، عوارض و هزینه
بهترین روش‌های تشخیص کدام‌اند؟
بسته به شرایط بیمار، من از یکی از این سه روش استفاده میکنم:
۱) تست تنفسی UBT
دقیق، سریع، بدون درد.
۲) تست آنتی‌ژن مدفوع
برای تشخیص اولیه و بررسی پاک‌سازی.
۳) اندوسکوپی همراه با بیوپسی
این همان جایی است که شخصاً از نزدیک وضعیت معده بیمار را می‌بینم.
اگر بیمار بالای ۴۵–۵۰ سال باشد یا سابقه خانوادگی سرطان معده داشته باشد، اندوسکوپی برایش ضروری است.
در بیوپسی می‌توانیم:
- شدت التهاب
- وجود آتروفی
- متاپلازی
- دیسپلازی
و حتی نوع هلیکوباکتر را مشخص کنیم.
چرا اندوسکوپی و پاتولوژی در درمان دقیق اهمیت دارند؟
حقیقت این است که هلیکوباکتر همه‌جا یکسان رفتار نمی‌کند.
برخی بیماران سوش‌های تهاجمی‌تری دارند. برخی تغییرات پیش‌سرطانی دارند.
وقتی اندوسکوپی انجام می‌دهم:
- می‌بینم معده در چه وضعی است
- از مناطق مشکوک نمونه می‌گیرم
- تصمیم می‌گیرم درمان کوتاه باشد یا طولانی
- یا اینکه بیمار نیاز به پیگیری منظم دارد یا خیر
این چیزی است که هیچ تست غیرتهاجمی نمی‌تواند به ما بدهد.
چرا بعضی بیماران به درمان جواب نمی‌دهند؟
در بیماران مقاوم، معمولاً یکی از این موارد وجود دارد:
مصرف ناقص داروها
- تجویز اشتباه آنتی‌بیوتیک
- سابقه مصرف زیاد آنتی‌بیوتیک
- سوش‌های مقاوم
- مصرف نادرست داروهای PPI
- وجود تغییرات پیشرفته در معده که نیاز به اصلاح درمان دارد
در این بیماران درمان باید کاملاً شخصی‌سازی شود.
چرا درمان هلیکوباکتر باید زیر نظر فوق تخصص گوارش باشد؟
به‌عنوان کسی که سال‌ها با این بیماران سروکار داشته‌ام، دلایلش کاملاً روشن است:
همه بیماران یک نسخه مشابه ندارند
- برخی نیاز به اندوسکوپی دارند
- برخی تغییرات پیش‌سرطانی دارند
- برخی علائم هشدار دارند
- برخی قبلاً چندین بار درمان ناموفق داشته‌اند
- و مهم‌تر از همه: جلوگیری از مقاومت دارویی و آسیب‌های طولانی‌مدت
درمان هلیکوباکتر فقط دادن چند آنتی‌بیوتیک نیست — بلکه انتخاب درست، زمان‌بندی درست و پیگیری صحیح آن اهمیت دارد
نوشته‌ی دکتر محمدتقی صفری — فوق تخصص گوارش و کبد
